του Κώστα Πουλόπουλου, ιατρού
Οι παρακάτω ενότητες περιγράφουν το “ταξίδι” των χρωμάτων πάνω στο τρίχωμα των κάβαλιερ. Γιατί στη φυλή επικράτησαν αυτά τα χρώματα; Τίνος χρώματος κουτάβια θα προκύψουν από γεννήτορες συγκεκριμένων χρωματισμών; Οι όροι που χρησιμοποιούνται είναι αναγκαστικά επιστημονικοί και για ευνόητους λόγους θα ήταν ατυχής η εκλαΐκευσή τους.
Βιολογία
Σύμφωνα με την F.C.I., αναγνωρισμένοι χρωματισμοί για τα κάβαλιερ είναι οι εξής:
- Μαύρο Πύρινο (Black and Tan)
- Φαιό-πύρινο (Ruby)
- Λευκό / Φαιό-πύρινο (Blenheim)
- Τρίχρωμο (Tricolor)
Το χρώμα στο τρίχωμα των κάβαλιερ προέρχεται από τη μελανίνη, μια σκούρα βιολογική χρωστική ουσία, παράγωγη της τυροσίνης, η οποία βρίσκεται στο δέρμα, στο τρίχωμα κ.α.
Η μελανίνη απαντάται σε δύο μορφές:
- στην ευμελανίνη, η οποία έχει πάντα σκούρες αποχρώσεις σε διάφορες χρωματικές ποικιλίες (το βασικό χρώμα της μελανίνης είναι το μαύρο)
- και στη φαιομελανίνη, η οποία προσδίδει στα κάβαλιερ το κοκκινωπό χρώμα (στα ruby και blenheim)
Ο συνδυασμός και η κατανομή των χρωμάτων σε κάθε κάβαλιερ καθορίζεται από τα γονίδιά του. Υπάρχουν τουλάχιστον δύο και πιθανά περισσότερες απότέσσερις σειρές γονιδίων, οι οποίες θα καθορίσουν σε ποιο μέρος πάνω στον σκύλο και σε ποιο ακριβώς σημείο του τριχώματος θα εμφανιστούν η ευμελανίνη και η φαιομελανίνη.
Γενετική
Το γονίδιο είναι τμήμα του DNA. Σκοπός του είναι η μεταβίβαση των κληρονομικών χαρακτηριστικών. Το γονίδιο κουβαλάει πληροφορίες που ορίζουν το πώς θα αναπτυχθεί ο οργανισμός. Το σύνολο αυτών των πληροφοριών ονομάζεται γονότυπος. Η τελική εικόνα που παρουσιάζει ο οργανισμός ονομάζεται φαινότυπος. Αν όλες οι αυτές οι οδηγίες (ο γονότυπος) υλοποιηθούν στον τελικό οργανισμό, τότε ο γονότυπος και ο φαινότυπος συμπίπτουν.
(Σ.σ. : Ας υποθέσουμε ότι ο γονότυπος είναι η συνταγή ενός κέικ και ο φαινότυπος είναι το κέικ έτοιμο. Συνήθως αυτά τα δύο συμπίπτουν, εκτός εάν μεσολαβήσουν έκτακτοι παράγοντες – όπως το περιβάλλον και η συμπεριφορά των γονιδίων.)
Κάθε γονίδιο καταλαμβάνει πάντα μια συγκεκριμένη θέση σε ένα συγκεκριμένο χρωμόσωμα. Η θέση αυτή ονομάζεται γονιδιακή θέση.
Αν βρούμε τη γονιδιακή θέση ενός γονιδίου, μπορούμε να το απομονώσουμε, να το μελετήσουμε και να ανακαλύψουμε τον σκοπό για τον οποίο υπάρχει.
Γονίδια: Επικρατή και Υπολειπόμενα
Επικρατή γονίδια
Όταν βρίσκονται σε ένα χρωμόσωμα ή και στα δύο χρωμοσώματα ενός ζεύγους σωματικών χρωμοσωμάτων, τότε εμφανίζονται στους απογόνους τα χαρακτηριστικά που μεταφέρουν.
Υπολειπόμενα γονίδια
Για να εμφανιστούν στους απογόνους τα χαρακτηριστικά που μεταφέρουν, πρέπει τα γονίδια αυτά να υπάρχουν και στα δύο χρωμοσώματα ενός ζεύγους σωματικών χρωματοσωμάτων.
(σ.σ. Ένα μικρό παράδειγμα: Το χρώμα στα μάτια ελέγχεται από ένα γονίδιο. Στα μάτια των μεσογειακών λαών αυτό το γονίδιο περιέχει την πληροφορία: «χρώμα καστανό». Αυτό είναι το επικρατές γονίδιο, γιατί αρκεί ένα μόνο από τη μεριά του πατέρα ή της μητέρας ώστε ο απόγονος να έχει καστανά μάτια. Αντίθετα, το γονίδιο για τα γαλανά μάτια λέγεται «υπολειπόμενο», γιατί κάθε φορά που θα αντικρύσει δίπλα του το γονίδιο «χρώμα καστανό», ο απόγονος θα αποκτήσει καστανά μάτια. Άρα, το υπολειπόμενο γονίδιο πρέπει να έχει δίπλα του άλλο ένα ίδιο υπολειπόμενο γονίδιο, ώστε να επικρατήσουν οι δικές του πληροφορίες.)
Τα ομόλογα χρωμοσώματα φέρουν στις αντίστοιχες γονιδιακές θέσεις τις ίδιες γενετικές πληροφορίες. Τα γονίδια που ελέγχουν τις παραλλαγές ενός χαρακτηριστικού και καταλαμβάνουν αντίστοιχες γονιδιακές θέσεις στα ομόλογα χρωμοσώματα, ονομάζονται αλληλόμορφα γονίδια. Όταν τα αλληλόμορφα είναι ίδια, το κάβαλιερ που τα φέρει είναιομόζυγο για το χαρακτηριστικό αυτό. Όταν τα αλληλόμορφα είναι διαφορετικά, το κάβαλιερ είναιετερόζυγο για το χαρακτηριστικό αυτό. Το αλληλόμορφο του οποίου η δράση εκδηλώνεται στην ετερόζυγο κατάσταση ονομάζεται επικρατές γονίδιο και συμβολίζεται με κεφαλαίο γράμμα. Το αλληλόμορφο του οποίου η δράση δεν εκδηλώνεται στην ετερόζυγο κατάσταση ονομάζεται υπολειπόμενο γονίδιο και συμβολίζεται με μικρό γράμμα.
Έχουν ήδη αποκρυπτογραφηθεί μια σειρά γονιδίων τα οποία καθορίζουν τόσο το χρώμα του τριχώματος όσο και τις παραλλαγές του χρώματος στα σκυλιά.
Ας δούμε ένα παράδειγμα:
Ας αναφερθούμε στο αλληλόμορφο που ευθύνεται για τους ελεύθερους λοβούς των αυτιών.
Αυτό είναι επικρατές γονίδιο και συμβολίζεται με Ε.
Αυτό που ευθύνεται για τους κολλημένους λοβούς είναι υπολειπόμενο και συμβολίζεται με ε.
Στη συγκεκριμένη φυλή, η ακόλουθη σειρά γονιδίων παράγει τις γνωστές μας χρωματικές αποχρώσεις.
Α επικρατές γονίδιο:
Η γονιδιακή αυτή σειρά, ασχολείται με την κατανομή της μελανίνης, καθορίζει την ποσότητα της φωτεινότητας της χρωστικής (πόσο σκούρα ή πόσο φωτεινή είναι):
- στα επιμέρους σημεία του τριχώματος (χρωματικές σημάνσεις/μπαλώματα) και
- στο χρώμα του τριχώματος συνολικά.
Περιέχει τέσσερα (4) υπολειπόμενα γονίδια, από τα οποία μας ενδιαφέρουν τα δύο:
at: παράγει μαύρες και καφέ αποχρώσεις στο ρύγχος, στα μάτια, στον κορμό και κάτω από την ουρά. Έτσι καθορίζεται (κληρονομείται) ο χρωματισμός του black & tan.
sp: ο συνδυασμός του με το at θα μας δώσει το tricolor.
E επικρατές γονίδιο:
Η γονιδιακή αυτή σειρά θα καθορίσει το χρωματικό πρότυπο του τριχώματος (δηλαδή πόσο θα επεκταθεί ή θα περιοριστεί η ποσότητα της χρήσης της μελανίνης, άρα του μαύρου χρώματος).
Καθορίζονται τα:
E: φυσιολογική επέκταση
e: περιορισμός του κόκκινου
Αυτό το γονίδιο θα υπερισχύσει έναντι οποιουδήποτε γονιδίου βρίσκεται στην γονιδιακή θέση Α, με αποτέλεσμα στο κάβαλιερ να υπάρχει μόνο η χρωστική φαιομελανίνη στο τρίχωμα. Το δέρμα και το χρώμα των ματιών περιέχουν κανονικά ευμελανίνη.
S επικρατές γονίδιο:
Η γονιδιακή αυτή σειρά θα καθορίσει την κατανομή και την ποσότητα του λευκού χρώματος στα κάβαλιερ.
Καθορίζονται τα:
S: θα δώσει ενιαίο (μονόχρωμο) χρώμα.
Είναι το φυσιολογικό αλληλόμορφο γονίδιο, το οποίο δεν θα δώσει λευκό χρώμα. Σε ένα κάβαλιερ SS μπορεί να λείπει εντελώς το άσπρο χρώμα, αλλά μπορεί να εμφανίσει πολύ περιορισμένες λευκές σημάνσεις (λευκά δάκτυλα, λευκό στην άκρη της ουράς ή μια λευκή γραμμή στο στήθος). Έτσι – ενδεχομένως – μπορεί να παρουσιαστεί ελαττωματικός χρωματισμός στα Ruby και στα Black&Tan.
sp : θα δώσει πολυχρωμία (μοτίβα)
Είναι αυτό που θα «δημιουργήσει» τα πολύχρωμα μοτίβα στο Blenheim και στο Tricolor.
B επικρατές γονίδιο:
Η γονιδιακή αυτή σειρά θα δώσει το καφέ χρώμα και θα κληρονομηθεί σε όλα τα κάβαλιερ. Παίζει σπουδαίο ρόλο σε συγκεκριμένες εκτροφές, όπου ο εκτροφέας θέλει πιο «σοκολατί» σημάνσεις στο Tricolour ή πιο σκούρες καφέ σημάνσεις στο Blenheim.
T επικρατές γονίδιο:
Χρησιμοποιείται περιστασιακά για τη «μεταφορά» μιας κυρίαρχης μορφής κάβαλιερ σε μια εκτροφή.
Μεταβίβαση Χρώματος (κληρονομικότητα)
Ένα κουτάβι κάβαλιερ θα κληρονομήσει:
- Δύο χρωματικά γονίδια – ένα από κάθε γονέα.
- Δυο γονίδια που καθορίζουν την μονοχρωμία ή την πολυχρωμία – ένα από κάθε γονέα.
Ανάλογα με το χρώμα τους, οι γονείς θα μεταβιβάσουν κάποιους γονιδιακούς συνδυασμούς, αλλά ΠΟΤΕ δεν θα μπορέσουν να μεταβιβάσουν ΑΚΡΙΒΩΣ τους ίδιους, όπως αυτοί είναι στο δικό τους γενετικό περιεχόμενο. (Άρα ΠΟΤΕ δεν θα είναι ακριβώς ίδια τα χρώματα του κουταβιού με των γονέων του.)
Ο συνδυασμός αυτών των μεταβιβαζόμενων (από τους γονείς) γονιδίων θα καθορίσει και τη χρωματική απόχρωση του κάβαλιερ: Βlack&Τan, Ruby, Tricolour ή Blenheim.
Τα χρωματικά γονίδια Ε και e θα καθορίσουν αν το τρίχωμα θα είναι μαύρο (Ε) η κόκκινο (e)
Τα γονίδια μοτίβων S και spθα καθορίσουν αν το χρωματικό μοτίβο θα είναι μονόχρωμο (S) ή πολύχρωμο (sp).
Άρα για να έχουμε:
- Μαύρο τρίχωμα: το κουτάβι έχει κληρονομήσει (τουλάχιστον) ένα Ε γονίδιο. Δεν έχει σημασία ποιο θα είναι το άλλο γονίδιο. Θα μπορούσε να είναι ΕΕ (και τα δυο γονίδια που δίνουν τομαύρο) ή να είναι Εe (μαύρο και κόκκινο).
- Κόκκινο τρίχωμα: το κουτάβιέχει κληρονομήσει δυο (κόκκινα) ee γονίδια.
- Μονόχρωμο τρίχωμα: το κουτάβι έχει κληρονομήσει (τουλάχιστον) ένα γονίδιο S. Θα μπορούσε να έχει κληρονομήσει δύο SS η Ssp χωρίς να έχει πάλι ουσιαστική σημασία ποιο είναι το δεύτερο γονίδιο.
- Πολύχρωμο τρίχωμα: το κουτάβι έχει κληρονομήσει οπωσδήποτε και τα δύο spsp γονίδια.
επιμέλεια: Χρυσάνθη Μιχαλοπούλου