photo: Sandy Messaropoulou / model: Lucas
της Χρυσάνθης Μιχαλοπούλου
επιμελήθηκε ο Κώστας Πουλόπουλος, ειδικός παθολόγος
Το βασικό ερώτημα ενός ανθρώπου που ασχολείται με τον σκύλο καθημερινά -είτε αυτός είναι ιδιοκτήτης σκύλου είτε είναι εκτροφέας, εκπαιδευτής ή κυναγωγός- είναι: «πως άραγε αντιλαμβάνεται ο σκύλος τον κόσμο;»
Για να μπορέσει όμως να απαντήσει ο άνθρωπος στο πώς ο σκύλος αντιλαμβάνεται τον κόσμο, θα πρέπει να έχει κατανοήσει πρώτα ο ίδιος πώς αυτός αντιλαμβάνεται τον κόσμο: άρα και τον σκύλο.
Ας ξεκινήσουμε ένα μικρό ταξίδι στην εξέλιξη του εγκεφάλου πηγαίνοντας εκατομμύρια χρόνια πίσω, εκεί που το κυρίαρχο είδος είναι τα πτηνά και τα ερπετά – δηλαδή οι δεινόσαυροι.
Τα ζώα αυτά διαθέτουν τον «ερπετικό» εγκέφαλο ο οποίος σχετίζεται με τις βασικές λειτουργιές της επιβίωσης.
Ο ερπετικός εγκέφαλος δεν σκέπτεται, δεν μαθαίνει. Επιτελεί, ωστόσο, ένα σημαντικό έργο: Είναι το κομπιούτερ που ρυθμίζει τις λειτουργίες του σώματος: αναπνέει, κοιμάται, διαιρεί τα κύτταρα, τρώει, λειτουργεί την καρδιά, ουρεί και αφοδεύει.
Πέρασαν εκατομμύρια χρόνια για να μπορέσει να αναπτυχθεί μέσα από τις διαφορετικές συνθήκες ο «παλαιοθηλαστικός» εγκέφαλος, τη στιγμή που αρχίζουν στον πλανήτη να εμφανίζονται τα θηλαστικά.
Είναι ίσως μια τεράστια στιγμή στην εξέλιξη των ειδών.
Ένα λουλούδι – αυτό είναι το σχήμα του παλαιοθηλαστικού εγκέφαλου. Στα μεν πέταλά του βρίσκονται τα κέντρα της συγκίνησης και στον δε ύπερο (έτσι ονομάζεται ο πυρήνας του λουλουδιού) η αμυγδαλή του εγκεφάλου (το κέντρο του συναισθήματος).
Τα θηλαστικά μπορούν πλέον να νιώθουν. Να συναισθάνονται.
Και στα συναισθήματα των θηλαστικών τον βασικότερο ρόλο παίζει η όσφρηση. Είναι η αρχή – η ρίζα της συγκινησιακής ζωής.
Η όσφρηση είναι το βασικότερο εργαλείο αναγνώρισης, ανίχνευσης, προσανατολισμού, σεξουαλικής ζωής.
Εδώ πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο παλαιοθηλαστικος εγκέφαλος είναι αρχαιότερος της λογικής και πανίσχυρος, γιατί βρίσκεται ακριβώς στο μέσον της εξέλιξης.
Φαντάσου τι συμβαίνει σε έναν Άνθρωπο που είναι οργισμένος ή ερωτευμένος.
Κυριαρχεί ο εγκέφαλος εκείνος ο οποίος εκφράζεται φυσιολογικά όταν ο αρσενικός σκύλος μυρίσει τις ορμόνες της θηλυκής στον οίστρο της.
Ο παλαιοθηλαστικος εγκέφαλος.
Στον Άνθρωπο λοιπόν η λογική υποχωρεί στο συναίσθημα – πρώτα θα νιώσει και μετά θα σκεφτεί.
Αυτό λοιπόν που είναι μια απόλυτα φυσιολογική διαδικασία στον σκύλο θα γίνει ευλογία ή κατάρα για τον Άνθρωπο. Θα τον αναγάγει σε κυρίαρχο όν, που θα μπορεί να υπερασπίζεται τον αδύναμο σκύλο, γιατί νιώθει την αίσθηση της ανωτερότητάς του, και την ίδια στιγμή θα τον παρατάει στον δρόμο, όταν θα βαρεθεί το… παιχνιδάκι του.
Ευλογία και Κατάρα.
Μέχρι εδώ, ο εγκέφαλος του Ανθρώπου δεν διαφέρει από τον εγκέφαλο του Σκύλου (και κάθε ζώου).
Το μεγάλο βήμα θα γίνει όταν εξελιχθεί ο εγκέφαλος των ανθρωποειδών.
Μέσα από τον παλαιοθηλαστικό εγκέφαλο εξελίχθηκε ο νεοθηλαστικός εγκέφαλος – ο λεγόμενος νεοφλοιός.
Ο νεοφλοιός είναι το τμήμα εκείνο του εγκεφάλου που ΔΕΝ υπάρχει στον σκύλο.
Είναι το τμήμα εκείνο του εγκεφάλου που καθιστά τον Άνθρωπο κυρίαρχο ον στη Φύση.
Το τμήμα που είναι υπεύθυνο για την κατάκτηση του διαστήματος, τις φιλοσοφικές κατακτήσεις, τις επαναστάσεις και την κοινωνική εξέλιξη, την τέχνη και ίσως την πιο σημαντική κατάκτηση: την αυτογνωσία του Ανθρώπου.
Στον νεοφλοιό βρίσκεται η διαφορά μεταξύ των δύο εγκεφάλων: του Ανθρώπου και του Σκύλου.
Εν συντομία:
Ο εγκέφαλος του Ανθρώπου δεν είναι τίποτε περισσότερο από τρείς διαφορετικούς εγκεφάλους, τους οποίους η Φύση έκτισε τον ένα πάνω στον άλλον εξελίσσοντας το Ανθρώπινο είδος.
Η Φύση με τη διαλεκτική της εξέλιξη – με τη δυνατότητα, δηλαδή, που διαθέτει να καταργεί τις αντιφάσεις μέσα από την «αλήθεια» η οποία αλλάζει κάθε φορά- καταφέρνει να δώσει μέσα από διαφορετικές συνθήκες τα απαραίτητα όπλα σε κάθε είδος, για να μπορέσει να επιβιώσει από μόνο του.
Όταν κάποιο είδος δεν τα καταφέρνει – είτε γιατί δεν μπορεί, είτε γιατί μεταβάλλονται οι συνθήκες- τότε εξαφανίζεται. Και στη θέση του θα προκύψει κάποιο άλλο.
Η φύση λοιπόν, πάνω στον εγκέφαλο του ερπετού, ο οποίος μπορεί και συντονίζει τις λειτουργίες της επιβίωσης (φαγητό, ύπνος, αναπαραγωγή) πρόσθεσε τον εγκέφαλο του σκύλου (συναίσθημα) και στη συνέχεια εξέλιξε τον νεοφλοιό του ανθρώπου (λογική).
Κάθε φορά η Φύση κτίζει πάνω σε γερά θεμέλια τον νέο όροφο του σπιτιού της ζωής.
Το Κάβαλιερ, λοιπόν, που έχεις δίπλα σου στον καναπέ και το χαϊδεύεις, διαθέτει και τον ερπετικό εγκέφαλο – μπορεί δηλαδή και αναπνέει, τρώει, κοιμάται- αλλά και τον παλαιοθηλαστικο εγκέφαλο, για να μπορεί να πλημυρίζει με συναισθήματα τη σχέση που αναπτύσσει μαζί σου, ΑΛΛΑ ποτέ δεν θα καταφέρει να γράψει ένα βιβλίο για αυτή την σχέση – κάτι που θα μπορέσεις να κάνεις μόνο εσύ.
ΠΗΓΕΣ: 1. Paul D. MacLean, Thwe Triune Brain in evolution: Role in Paleocerebral Functions
( New York: Kluwer Academic Publishers, 1990
2. Altman, J. (1992), “The early stages of nervous system development: neurogenesis and neuronal migration”, in: A. Björklund, T. Hökfelt and H. Tohyama (eds) Handbook of Chemical Neuroanatomy, Vol. 10: Ontogeny of Transmitters and Peptides in the CNS. Elsevier, Amsterdam, pp.1-31.
3. On the history of eugenics and evolution, see Kevles, D (1998). In the Name of Eugenics: Genetics and the Uses of Human Heredity. Harvard University Press. ISBN 978-0674445574.