τροφή για σκέψη
Πόσο διαφορετικά σκέφτεται και νιώθει ο σκύλος από τον άνθρωπο;
Ποιος είναι ο μηχανισμός;
Γιατί εκδηλώνει άγχώδεις διαταραχές ένας σκύλος;
Πόσο υπεύθυνος είναι ο άνθρωπος για την ψυχική ισορροπία του σκύλου του;
Αδύνατο να απαντηθούν όλα αυτά σε ένα μικρό άρθρο: ωστόσο, θα επιχειρήσουμε μια μικρή νύξη ως αφορμή για συζήτηση και έρευνα.
Ο ψυχισμός του ανθρώπου
-Μια μικρή και βιαστική περίληψη-
Οι νοητικές διαδικασίες που συντελούνται σε καθημερινή βάση είναι μια σύνθετη δοσοληψία μεταξύ του συνειδητού (της λογικής διεργασίας δηλαδή) και του ασυνειδήτου.
Το ασυνείδητο διακρίνεται στα:
- Εκείνο
- Εγώ
- Υπερεγώ
Το Εκείνο είναι έμφυτο. Υπάρχει κατά την γέννηση και περικλείει όλες τις βιολογικές ανάγκες του ατόμου.
Το Εγώ αποτελεί το λογικό μέρος του ασυνειδήτου. Αναπτύσσεται και καλλιεργείται ανάλογα την εμπειρία.
Το Υπερεγώ αποτελεί την ηθική συνείδηση, τις κοινωνικές επιταγές.
Η ψυχική κατάσταση του ανθρώπου καθορίζεται καθημερινά και ασταμάτητα από τις αλληλεξαρτήσεις, τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις μεταξύ αυτών των τριών στοιχείων και του συνειδητού.
Για να αντιμετωπίσει τις καταστάσεις που αναστατώνουν την ψυχική του ισορροπία, ο άνθρωπος καταφεύγει σε συγκεκριμένους (εξατομικευμένους) μηχανισμούς άμυνας.
Οι μηχανισμοί άμυνας είναι ασυνείδητοι μηχανισμοί.
Η χρήση αυτών των μηχανισμών είναι καθημερινή και αυτόματη.
Ο άνθρωπος ΔΕΝ ελέγχει τις πράξεις του και τη συμπεριφορά του αποκλειστικά με την λογική του. Σε όλες τις περιπτώσεις το ασυνείδητο κινεί τα νήματα.
Το Ασυνείδητο (είτε προσωπικό είτε συλλογικό) αποτελεί ένα μεγάλο μέρος του ανθρώπινου ψυχισμού και περιλαμβάνει τις βασικές του ορμές, τα γεγονότα, τις επιθυμίες και τις παρορμήσεις που έχουν απωθηθεί από τη συνείδηση, τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας που ο άνθρωπος (νομίζει ότι) έχει ξεχάσει, αλλά, παρόλα αυτά, καθορίζουν και κατευθύνουν τη ζωή του.
Ας δούμε τώρα πώς λειτουργεί σε ψυχολογικό επίπεδο ο σκύλος:
Ο ψυχισμός του σκύλου
Ο σκύλος ζει στο Τώρα. Φυσικά, διαθέτει κι αυτός κιρκαδιανό (βιολογικό) ρολόι, αλλά αγνοεί την έννοια του Χρόνου. Δεν καταγράφει το παρελθόν σε ένα κουτάκι στο μυαλό του, δεν αποθηκεύει παλιές δυσάρεστες εμπειρίες όπως ο άνθρωπος ούτε τις απωθεί σε ένα δικό του ασυνείδητο.
Συνεπώς ό,τι κι αν βίωσε η μητέρα του –όσο ήταν στην κοιλιά της- το κουτάβι δεν το καταγράφει, δεν το μοιράζεται, δεν το παίρνει μαζί του στο καινούριο του ταξίδι, αλλά γεννιέται ήρεμο, γιατί γεννιέται «άγραφο χαρτί».
Κατά τη διάρκεια της κύησης, η μητέρα φροντίζει όλα να τελούν σε ηρεμία. Μπορεί η ίδια να αλλάξει κατά την κύηση ή ακόμα και μετά τη γέννα –να γίνει υποχόνδρια, απαιτητική, μοναχική- αλλά αυτό συμβαίνει επειδή ενεργοποιούνται οι μητρικοί μηχανισμοί προστασίας των κουταβιών. Όποιες αλλαγές κι αν παρατηρηθούν στη συμπεριφορά της σε σχέση με το περιβάλλον της, η μητέρα συνεχίζει να επικοινωνεί με τα κουτάβια της εκπέμποντας μια ήρεμη δύναμη.
Κατά συνέπεια, ενδεχόμενες ενοχλητικές καταστάσεις που διατάραξαν την ηρεμία της μάνας κατά την Κύηση (κακοποίηση, για παράδειγμα) δεν θα μεταφερθούν στα κουτάβια, όταν θα γεννηθούν. Η απώλεια αίσθησης του Χρόνου (όπως εμείς τον ορίζουμε) και η «ήρεμη δύναμη» της μητέρας φροντίζουν για αυτό.
Πότε διαταράσσεται η ηρεμία του σκύλου;
Ο σκύλος θα διαταραχτεί ψυχολογικά όταν θα συγκρουστεί το ανθρώπινο Ασυνείδητο με την οργανωμένη και δομημένη έννοια της Aγέλης, με το ζωώδες ένστικτο.
Ο όρος Ένστικτο αφορά στην αρχέγονη προϊστορική διαδικασία που προϋπάρχει του ανθρώπινου είδους, κυριαρχεί σε ζωικό επίπεδο και αφορά στην έμφυτη τάση/παρόρμηση να εκδηλώνονται συγκεκριμένες συμπεριφορές υπό την επίδραση ορισμένων περιβαλλοντικών συνθηκών. Η εκδήλωση ενός ενστίκτου μπορεί να αναβληθεί ή ακόμη και να ματαιωθεί με εκούσια συνειδητή επιλογή. Όμως, συνειδητές επιλογές είναι σε θέση να έχει μόνο ο άνθρωπος και όχι ο σκύλος.
(Σ.σ. Ένστικτο και Αντανακλαστικό είναι διαφορετικά πράγματα: το αντανακλαστικό είναι η ακούσια κινητική αντίδραση σε ένα περιφερικό αισθητικό ερέθισμα. Και τα δυο –Ένστικτο και Αντανακλαστικό- προκύπτουν από την εξέλιξη του νευρικού συστήματος, στην προσπάθεια του να ελέγξει την πιεστική έννοια του Χρόνου.)
Η διατάραξη της ισορροπίας της Αγέλης είναι ΠΡΟΒΛΗΜΑ και ως πρόβλημα το βιώνει ο σκύλος. Ως εκ τούτου, το πρόβλημα πρέπει οπωσδήποτε να αποκατασταθεί.
Αν το πρόβλημα οφείλεται στην ψυχική διαταραχή του αρχηγού της αγέλης (δηλαδή του κηδεμόνα), τότε ο σκύλος θα διεκδικήσει την αρχηγία -με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην ισορροπία των σχέσεων.
Αν το πρόβλημα οφείλεται στην ψυχική διαταραχή ενός ακόλουθου -ενός μέλους, δηλαδή, της αγέλης- θα τεθεί σε λειτουργία η φυσική επιλογή (αποπομπή ή εξολόθρευση του ακόλουθου, γιατί, ως γνωστόν, το συμφέρον της αγέλης είναι πάνω από όλα.)
Αυτές οι δύο λύσεις βεβαίως –ο σκύλος-αρχηγός ή η εξολόθρευση του προβληματικού μέλους- δεν νοούνται να εφαρμοστούν στην ανθρώπινη κοινωνία. Και αφού ο σκύλος δεν μπορεί να αντιδράσει σύμφωνα με το ένστικτό του, θα αποκτήσει εμμονές ή φοβίες, εν γένει αγχώδεις διαταραχές, οι οποίες θα εκδηλωθούν με κάθε τρόπο. Ας είναι ξεκάθαρο, λοιπόν, ότι αυτές οι αγχώδεις διαταραχές δεν υπάρχουν υπό κανονικές συνθήκες στη Φύση αλλά είναι αποτέλεσμα της συμβίωσης του ζώου με τον Άνθρωπο. Η ψυχική ισορροπία του σκύλου εξαρτάται αποκλειστικά από τον κηδεμόνα και το άμεσο περιβάλλον. ΠΟΤΕ δεν φταίει ο σκύλος: φταίει ο άνθρωπος. Ακόμα και όταν το συμπεριφορικό πρόβλημα οφείλεται στον γονιδιακό χάρτη του σκύλου, τότε και πάλι ευθύνεται ο άνθρωπος, γιατί προφανώς προέβη σε ανεύθυνη αναπαραγωγή γραμμών που δεν θα έπρεπε να συνδυαστούν.
Χρυσάνθη Μιχαλοπούλου